Sa pagkamatay ni William of
Ockham noong 1349, ang kaisipang Skolastiko ay nawalan na ng pinakamahusay na
pala-isip, at siya na ring naging tanda ng pagtatapos ng kaisipang Midyebal.
Wala nang ibang maituturing na mahalagang pilosopo hanggang sa dumating ang kapanahunan
ni Francis Bacon na nagsimulang maglimbag ng mga kaisipan noong 1600s.
Matagal-tagal naghintay ang mundo ng pilosopiya upang magkaroon ng panibagong
simula sa hinahangad nitong makarating sa katotohanan.
Habang nagpapa-change oil at nagpapalinis ng makina ang pilosopiya nang mga
panahong iyon, ang yugto ng kasaysayan na tinatawag na Renaissance ang namamayani. Ang terminong Renaissance ay literal na nangangahulugang “muling pagsilang” at
ginagamit na pantawag sa panahong 1350 hanggang 1650. Sa totoo lamang, hindi
naman tumigil sa pag-iisip na maka-midyebal ang mga tao noong unang araw ng Enero
taong 1350. Subalit, sa mga panahong ito, isang bagong damdamin ang umuudyok sa mga palaisip at maging sa kanilang
kultura. Ang panahong ito ang itinuturing na pagka-gising ng pag-iisip sa tao
mismo na mistulang nakalimutan noong Gitnang Panahon. Masyadong nahumaling ang
mga pilosopo sa panahong midyebal sa reyalidad ng Diyos, kalangitaan, at mga
bagay na metapisikal; at mistulang kapalaran nitong makalimutan ang usapin
tungkol sa tao mismo.
Sa mga panahong ito nadiskubre ni
Christopher Columbus ang mas maiksing ruta patungo sa India na siya na ring
nagdala sa kanila sa pagkakadiskubre sa Bagong
Mundo. Maaari siguro nating gamiting simbolo ng Renaissance ang paglalakbay at pagkakadiskubre ni Columbus sa western hemisphere. Ang Bagong Mundo ang nagpalawak ng
abot-tanaw ng mga Europeo noong panahong iyon, na siya na ring nagtulak sa
kanila na baguhin ang mga napaglumaan nang mapa. Gayundin, ang mga palaisip
noong panahon ng Renaissance ay
handang handa na rin sa pagbabago dulot ng paglawak ng kaalaman sa literatura,
relihiyon, medisina, ekonomiya, syentia, at pilosopiya.
Ang Pilosopiya
sa Panibagong Simula
Mahahati sa dalawa ang mga mithiin ng
mga pilosopo sa modernong panahon. Una, nagnanais silang talikuran ang mga
pinaniniwalaan ng nakaraan. Dahil sa mga natuklasan ni Galileo Galilei, ang mga
syentipikong kaalaman ni Aristoteles ay lubhang napaglumaan. Dahil dito, maging
ang kanyang pilosopiya ay unti-unti na ring napaglumaan. Dahil ang mga
paniniwala at teolohiya ay nakasandig sa pilosopiya ni Aristoteles, maging ang
mga ito ay naging kaduda-duda sa mata ng mga modernong pilosopo. Para sa
kanila, walang dapat tanggapin kung hindi ito mapapatunayan gamit ang katwiran.
Pangalawa, ang pangunahing tema ng
modernong panahon ay ang paghahanap ng perpektong pamamaraan sa pilosopiya.
Hindi sapat na talikuran ang nakaraan kung wala ka namang mahusay na
maipapalit. At, paano nga naman malalaman na “mas mahusay” ito kung wala kang
pamamaraan upang makilatis ang mga kaisipan? Kaya nga, ang modernong panahon ay
nagsimula sa isang pagkahumaling sa paghahanap ng pamamaraang maaaring gamitin
sa pahahanap ng kaalaman at katotohanan. Mayroon bang katotohanan na hinding
hindi mapagdududahan? Ito rin ang dahilan kung bakit umusbong nang saganang
sagana ang epistemoholiya (pag-aaral sa kaalaman) noong mga panahong ito. Kaya
nga lamang, sila na rin ang nakadiskubre na wala namang pamamaraan na
makatutuklas ng katotohanang hindi mapagdududahan (indubitable truths). Ito ang dahilan kung bakit ang paghahanap sa
nasabing pamamaraan ay nagpapatuloy hanggang sa panahong kasalukuyan.
Dalawang pamamaraang pilosopikal ang
nanguna noong modernong panahon hanggang sa pagdating ni Immanuel Kant. Ito ay
ang kaisipang rasyonalismo at ang
kaisipang empirisismo. Ang
pangunahing naghihiwalay sa dalawang nasabing kaisipan ay ang pinagmumulan ng
ating mga kaalaman. Saan nga ba nanggagaling ang mga bagay na alam natin? Para
sa mga rationalist, may mga kaalaman
na a
priori. Kapag sinabing a priori
na kaalaman, ito ang klase ng kaalamang na ang katotohanan ay maaaring malaman
bago o hiwalay sa karanasan. Halimbawa, para sa mga rationalist ang mga prinsipyo sa lohika at matematika ay kayang
malaman kahit hindi ito maranasan. May ilang rationalist din ang magsasabi na maging ang pagpapatunay sa Diyos,
metapisika, at etika ay kasama sa larangan ng a priori.
Sa kabilang banda, ang mga empiricist naman ay nagtuturo na ang
kaalaman ng tao tungkol sa mundo ay a posteriori, galing sa karanasan.
Halimbawa nito ay ang kaalamang “matamis ang asukal”. Hindi mo malalaman ang
tunay na lasa ng asukal kung hindi mo ito naranasan. Para sa mga empiricist, lahat ng kaalaman ng tao ay
galing sa karanasan.
Kahit na mistulang napakadaling
sabihin ng kaibahan ng empirisismo at rasyonalismo, ibang iba pa rin ito
pagdating sa pilosopiya ng iba’t ibang palaisip sa modernong panahon. Kaya nga,
mahalagang isa-isahin ang mga pilosopo upang makita natin at makilala ang kanilang
dakilang pag-iisip. Una nating pag-uusapan si Thomas Hobbes (1588-1679).
Kikilalanin natin ang kanyang buhay at itutuon natin ang usapan sa kanyang
kaisipang pulitikal.
Si Thomas Hobbes
Ipinanganak si Hobbes sa Englatera, sa
isang katulong sa bukid na hindi nakapag-aral. Sa tulong ng kanyang mga
kamag-anak, nag-aral siya sa Unibersidad ng Oxford kung saan skolastiko pa rin
ang klase ng edukasyon na pangunahing itinatanghal ang lohika at pilosopiya ni
Aristoteles. Dahil hinding-hindi siya nasiyahan sa kultura ng edukasyon doon
(na kailangan nilang i-memorize),
binatikos niya ang unibesidad sa kanyang mga sinulat. Pagkatapos niyang makuha
ang diploma, nagtrabaho siya bilang tutor ng mga mayayamang pamilya. Itong
pagiging tutor niya sa mayayamang pamilya ang nagbigay sa kanya ng pagkakataong
makapaglakbay at makasalamuha ang mga prominenteng tao noong panahong iyon.
May tatlong mahahalagang
nakaimpluwensya sa pilosopiya ni Hobbes. Una, andyan ang pagkaka-diskubre niya
sa mga sinulat ni Galeleo. Ito ang naging modelo ng pilosopiya ni Hobbes.
Pangalawa, andyan din ang pagka-diskubre niya sa Euclidean geometry noong 40
years old siya. Ang pagiging masistema ni Euclid ang magiging impluwensya kay
Hobbes. At pangatlo, andyan ang civil war sa Englatera na nagsimula noong 1642.
Ang Pulitikal na
Pilosopiya ni Hobbes: Ang Leviathan
Nabuhay si Hobbes sa panahong
magulo sa Englatera. Naipit siya sa isang civil war sa pagitan ng mga may hawak
ng trono at ng mga kontra sa pamumuno ng monarkiya. Bumabalimbing si Hobbes sa
maraming pagkakataon, pero laging mali ang kanyang timing. Ang mga karanasan
niyang ito ang nagbigay sa kanya ng tatlong kaisipan:
1. Kung
saan man walang matibay na pamahalaan, mayroon ring kaguluhan.
2. Ang
kaguluhan ay dapat iwasan sa anumang pamamaraan.
3. Mawawala
ang kaguluhan kung ang pamahalaan ay malakas.
Ang
tatlong kaisipang ito ang pinaka-balangkas ng kaisipang pulitikal ni Hobbes.
State
of Nature
Sinimulan ni Hobbes ang kanyang
librong Leviathan sa isang pagsasalarawan
ng tinatawag niyang “state of nature”,
ito raw ang kondisyon ng buhay ng tao bago magkaroon ng tinatawag nating
lipunan o gobyerno. Nagbigay ng isang thought
experiment si Hobbes. Ano raw ang magiging sitwasyon natin kung walang
pamahalaan? Ang tawag niya dito ay “state of nature”. Sa ganitong sitwasyon,
lahat tayo ay “pantay-pantay” at may “karapatan” sa kung anumang kailangan
natin para maka-survive. Kung talagang nakikinig tayo sa sinasabi ni Hobbes,
hindi niya sinasabing pantay-pantay tayo sa pisikal na bagay. Ang gusto niyang
sabihin, kapag walang lipunan, walang ispesyal na karapatan, pribilehiyo,
restriksyon, ranggo, o kahit na istado ng buhay. Ang natatanging “karapatan” sa
ganitong sitwasyon, sang-ayon kay Hobbes, ay nakabase sa lakas ng isang tao.
Sabi nga ni Hobbes, “every man has a
right to everything; even to one’s another’s body”.
Kung totoo ang sinasabi ni Hobbes na
lahat tayo ay maka-sarili, gusto parating makauna, siguradong hindi madaling
mabuhay sa “state of nature”. Kung ang sinasabi ni Aristoteles ay natural sa
tao ang makisalamuha sa ibang tao, kabaligtaran dito ang pilosopiya ni Hobbes.
Para sa kanya, kung walang nagkondisyon sa ating sikolohiya na dapat tayong
makisalamuha sa ibang tao, walang wala tayong simpatya sa mga katulad nating
tao. Natural daw tayong egoists. Ang
pag-iisip sa kapakanan ng iba, para kay Hobbes, ay hindi natural na emosyon.
Natural
Laws
Ngayon, ang kaisa-isahang dahilan
kung bakit hindi magulo ay ang pagkakaroon ng tinatawag niyang jus natural (“natural laws”). Ang
paggamit niya ng salitang “natural law” ay walang kaugnayan sa paggamit ng mga
pilosopong midyebal. Kapag ginamit, halimbawa, ni Santo Tomas ang salitang
“natural law” ibig sabihin niya ay iyong mga batas na totoo sa kahit anong
lugar, oras, at kalagayan. Para naman kay Hobbes, ang mga batas na ito ay
pangkalahatan na siyang nadiskubre nating mga tao batay sa pagkaunawa natin sa mundo.
Nagsisimula raw lahat tayo sa premise na: Gusto
kong mag-survive. Nanggaling dito, nakuha natin ang batas nagsasabing: Lahat
tayo ay dapat maghangad ng kapayapaan at sundin ito, at kung ayaw mong sumunod
dito, maghanda kang depensahan ang sarili mong kapakanan sa kahit anong
pamamaraan. Kung talagang
nakikinig tayo kay Hobbes, ang sinasabi niya dito ay walang taong makakayanang
umiral sa napakabrutal na mundo kung hindi siya proprotektahan ng isang
gobyerno. Kahit sa ordinaryo nating mga karanasan, sabihin na nating ikaw ang
pinakamalaking bully, kailangan mo pa rin ng mga makakasama para mas maging
astigin ka. Kung mag-isa ka lamang, kahit gaano ka pa kalakas, wala wala kang
magagawa.
Ngayon, hango sa naunang batas na
kailangan nating maghangad ng kapayapaan, makakakuha ulit tayo ng isa pang
kautusan: kailangan isuko mo ang iyong mga pansariling karapatan, gayundin ang
lahat ng miyembro ng nasabing pamahalaan, upang mapanatili ang kapayapaan. Kung titingnan natin, parang
“makasariling” golden rule ito, dahil
sinusunod natin ang batas hindi dahil gusto nating maging “mabuti”, kundi ang paghahangad
ng kung anumang makakabuti sa kanya. Kung totoo ang sinasabi ni Hobbes na lahat
tayo ay egoists, ibig sabihin iniisip
lamang natin ang sarili nating kapakanan, paano tayo makakasiguro na lahat ay
susunod sa mga napagkasunduan? Para makasigurado na lahat tayo sa susunod sa
nagpagkasunduan na iiwasan nating gumamit ng pwersa sa isa’t isa, “there must be coercive power, to compel men
equally to the performance of their covenants” (Leviathan, 15). Ito ang gampanin ng gobyerno.
Ang tawag ni Hobbes sa gobyernong
ito ay “artificial man” o kaya ang dakilang “Leviathan” (ibig sabihin malaking
tao). Minsan tinatawag din niya itong “ang diyos na mortal”. Kaya naman
paboritong-paborito si Hobbes ng mga pinunong diktador. Ang kaisipang ito ang
nagpasimula ng tinatawag sa pilosiyang social
contract theory. Sa ganitong teorya, ang gobyerno ay hindi itinuturing na
itinatag ng Diyos, kundi ginawa lamang ng tao upang magbigay ng siguridad na
mapipigil ang ating pagka-makasarili.
Social
Contract
Upang mabuhay sa mundo nang payapa,
kailangan nating isuko ang ating mga karapatan sa isang pinuno o isang
kalipunan ng mga pinuno. Sanasabi ni Hobbes na parang pagpirma ito sa isang
kasunduan:
I
authorize and give up my right of governing myself, to this man, or to this
assembly of men, on this condition, that thou give up thy right to him, and
authorize all his actions in like manner (Leviathan, 17)
Taliwas
sa magiging “social contract theory” ni John Locke and Jean Jacques Rousseau,
ang kontrata ay sa pagitan ng mga tao (at hindi sa pagitan ng gobyerno at ng
mga myembro). Kaya nga lamang, kapag pinili na natin kung sino ang magiging
pinuno natin, wala na daw tayong karapatan pa na makialam. Ipinapaubaya na
natin ang lahat sa napagkasunduang pinuno.
Kailangang linawin sa parteng ito na
walang partikular na uri ng gobyerno na iniidorso si Hobbes. Kahit na pabor
siya sa isang malakas na lider, bukas si Hobbes sa posibilidad ng pagkakaroon
ng assembly. Gayunpaman, hindi pabor si Hobbes sa paghahati ng kapangyarihan.
Sang-ayon sa kanya, ang gyera na nangyayari sa Englatera noong panahong iyon ay
bunga ng paghahati-hati ng kapangyarihan sa pagitan ng hari, mga katiwala (lords), at ng House of Commons.
Base sa kanyang karanasan, nasabi ni
Hobbes na mas mabuti pang magkaroon ng pinaka-masamang diktador kaysa naman
walang pamahalaan, o di kaya ay magkaroon ng mahina at walang alam na pinuno.
Emmanuel C. de Leon
Unibersidad ng Santo Tomas
Departamento ng Pilosopiya
Walang komento:
Mag-post ng isang Komento